ایل شاهسون |شاهسون |shahsavan

شاهسَوَن (به لهجهٔ ترکی اِلسَوَنی: شَسَوَن یا شَهسَوَن)، نام تعدادی گروه ایلی از مردم آذربایجان است[۲][۳] که بیشتر در نواحی مرکزی ایران نواحی استان مرکزی ، فریدن ، قم ساوه شهریار و بخش‌هایی از شمال غرب ایران به ویژه دشت مغان و ارومیه و اردبیل و نواحی خرقان و خمسه، واقع در میان زنجان و تهران به سر می‌برند. شواهد موجود بیانگر آن است که اگر نه همه، دست کم‌تعدادی از این گروه‌ها از دشت مغان به خرقان و خمسه کوچیده‌اند. (که البته نباید این گروه را با اتحادیه ایل خمسه فارس اشتباه گرفت). شیوه زندگی و بسیاری از ویژگی‌های فرهنگی -علی‌الخصوص آلاچیق‌های نیم کره‌ای- آن‌ها را از سایر گروه‌های ایلی ایران حتی ایلات خرقان و خمسه متمایز می‌سازد. پاره‌ای از این ویژگی‌ها را که منشأ ترکی دارند می‌توان در میان سایر ایلات ترک‌زبان ایران مشاهده کرد

ساختار اجتماعی و قبیله ای
بازماندگان شاهسون‌ها بر اساس روایاتی که در طول تاریخ نسل به نسل به آنان منتقل شده است , مهاجرت اجدادشان از آناتولی به ایران را تائید میکنند. به اعتقاد شاهسون‌ها ایل شاهسون از سی و دو طایفه با موقعیتی برابر تشکیل شده است. شاهسون‌ها مدعی هستند که آنان هیچ وقت تحت امر یک رئیس ارشد نبوده‌اند و هر طایفه رئیس و بزرگ خود را داشته است.
کوچکترین واحد اجتماعی در ایل شاهسون خانوار است و در سطح بالاتر از آن طایفه مطرح می‌شود. در گذشته ریاست طوایف را خان‌ها بر عهده داشتند. خوانین شاهسون نسبت به خوانین دیگر ایلات مثل قشقایی از قدرت و ثروت بالایی برخوردار بودند و بازماندگان آنها امروز از مزایای اجتماعی , اقتصادی و سیاسی شایانی برخوردار هستند. در راس هر رده کوچک نیز مسئولی قرار داشت که آق سقل (ریش سفید) نامیده می‌شد.



خانواده شاهسون
بر اساس آنچه ریچارد تاپر در «تاریخ سیاسی اجتماعی شاهسون‌های مغان» آورده است ایلات شاهسون به دو دسته بیگ زاده [احتمالا منظور بزرگ زاده باشد] و همپا تقسیم می شدند. قدرت و ثروت در اختیار بیگ زاده ها بود , آنان که از سوی حکومت منصوب می شدند و مالکیت بر مراتع را کسب می کردند از بیگ زاده ها بودند. افراد طبقه بیگ زاده مالیات پرداخت نمی کردند و تن به کار نمی‌دادند و مالک همه چیز به شمار می‌رفتند. در مقابل همپاها به نوعی رعیت محسوب می شدند.
هرکدام از ده ها طایفه شاهسون دارای ریشه های تاریخی خاص خود هستند , که امکان ذکر تبار شناسی این طوایف با توجه به تعدد این طوایف و همچنین اختلاف نظرهای موجود و روایت های متفاوت امکان پذیر نمی باشد.

حسن خليفه بابا







































شاهقلی پاشا







































ینصر پاشا






























































































قوجا بیگ(قوجابیگلو)


بنده علی بنده علی بیگلو


پلات پلاتلو





دمیر خان دمیرچی لو

ساری خان ساری خان بیگلو


نوروز علی نوروزعلی بیگلو































طوایف تابعه : مرادلو ، اودولو ، خلیفه لو


طوایف تابعه : علی بابالو ،بیگ باغلو ، خلف لو


طوایف تابعه : شیخ لو ، آبی بیگ لو ، قوزآتلو ، یورتچی، دورسون خوجالو ، تکله ، یکه لو





طوایف تابعه : اینانلو ، حاجی خوجالو ،عربلو

طوایف تابعه :اجیرلو ، میلی-خلیفه لو ، بالابیگلو ، بیگدلو ، همونلو، زرگر


طوایف تابعه :گیکلو ریا، پیرایواتلو

]

تصویری از رؤسای ایلات شاهسون. اوایل قرن ۲۰ میلادی
با وجود اسناد نسبتاً فراوانی که راجع به تاریخ شاهسون‌ها وجود دارد، منشأ پیدایش شاهسون‌ها و ایل شاهسون هنوز در پردهٔ ابهام قرار دارد. گمان می‌رود ایل شاهسون مجموعه‌ای از گروه‌های قبایلی باشند که حدوداً بین قرن شانزدهم و هیجدهم به صورت اتحادیه‌ای گردهم آمدند. در قرن حاضر دربارهٔ منشأ پیدایش شاهسون‌ها سه روایت متفاوت وجود دارد. از جمله این روایات از جانب سرجان ملکم است با این شرح که می‌گوید:

"شاه عباس اول از همان آغاز سلطنت ناگزیر به مقابله با زیاده طلبی امیران بزرگ قبایل قزلباش برخاست. وی بدین منظور، برخی از سران قزلباش را به خاک هلاکت نشاند و برای مقابله با طغیان قبایل قزلباش قبیله‌ای تأسیس نمود و آن را شاهسون یعنی دوستدار شاه نامید و از همه مردان قبایل خواست تا به عنوان عضوی از این قبیله ثبت نام نمایند. شاه این قبیله را به عنوان فداییان و سرسپردگان خاندانش در نظر گرفت و با حمایت ویژه‌ای که از این قبیله به عمل آورد، آن را از دیگران متمایز و بر جسته ساخت."

ولادیمیر مینورسکی در مقاله‌ای با عنوان «شاهسون» که در دائرةالمعارف اسلامی درج گردیده‌است، خاطر نشان می‌کند که اسناد و شواهد موجود روایت مالکم را تا حدی مغشوش ساخته‌است زیرا منابع تاریخی عصر صفوی ما را به این حقیقت که شاه عباس اول قبیله‌ای را ایجاد نموده و آن را شاهسون نامیده باشد رهنمون نمی‌سازد.

روایت شاهسون‌ها متفاوت با روایت مالکم است. اما در تضاد با آن نیست و تنها در جزئیات اختلاف وجود دارد. شاهسون‌ها نیز مهاجرت اجدادشان را ار آناتولی تأیید نموده‌اند. روایت رسمی و مورد قبول افراد ایل که در نوشته‌های مربوط به ایل شاهسون نیز منعکس گردیده، در قرن حاضر اولویت یافته‌است. به اعتقاد شاهسون‌ها ایل شاهسون از سی و دو طایفه با موقعیتی برابر تشکیل شده‌است. شاهسون‌ها مدعی هستند که آنان هیچ وقت تحت امر یک رئیس ارشد نبوده‌اند.. مطابق نظریه‌های رایج، شاهسون‌ها در زمان صفویه در مغان به سر می‌برده‌اند. اما در مورد بومی بودن یا مهاجر بودن آن‌ها به منطقه و در صورت پذیرش مهاجرت، بر سر زمان مهاجرت اختلاف دیدگاه وجود دارد.

با توجه به روایات و سندیت‌های تاریخی موجود، اتحادیه ایل شاهسون از چند طایفه شامل بومیان دشت مغان (احتمالاً آلان‌ها و تیره مهرگانیان آریایی نژاد