مشاهیر نیشابور

مشاهیر شهرستان نیشابور:
داوود: اسقفِ مسیحیانِ نستوریِ نیشابور در دوره ساسانیان در سده پنجم میلادی بود.
مزدک: درگذشته در ۵۲۴ یا ۵۲۸ پس از میلاد بود. رهبرِ نهضتی اجتماعی.
کنارنگ: مرزبان ابرشهر و شهر مرکزی آن نیشابور در روزگار ساسانیان.
تئودور: پزشک مسیحی در سده چهارم میلادی بود. به سفارش وی شاهپور دوم کلیسایی در نیشابور در سده چهارم میلادی بنا نهاد.
به‌آفرید: بنیانگذار آیین.
سنباد: شورشگر ضدِّ خلیفهٔ مسلمانان.
شطیطه: بانوی صوفی.
محمد محروق شورشگر ضدِّ خلیفهٔ مسلمانان.
ابوبکر محمد ابن خزیمه حدیث شناس، مفسر قرآن و دانشمند مشهور مسلمانِ شافعی مذهب در سده سوم و چهارم هجری قمری
اسحاق راهویه حافظ، محدث، مفسر و فقیه معروف مسلمان و شافعی در سده سوم هجری قمری
ابوحمزه عبدالرحمان بن محمد صوفی در سده سوم هجری.
احمد حرب صوفی و عارف، محدث و فقیه مشهور مسلمان در قرن سوم هجری
حمدون قصار صوفی در سده سوم هجری و بنیان گذار مکتب ملامتیه.
مسلم بن حَجّاج یکی از شخصیت‌های معروف علم حدیث و نویسندهٔ کتاب صحیح مسلم.
فاطمه نیشابوریهبانوی صوفی.
پسنده نیشابوری بانوی صوفی.
عبدالله منازل محدث شافعی مذهب و صوفی معروف مسلمان در سده چهارم هجری قمری.
ابوبکر ابن منذر نیشابوری دانشمند شافعی مذهب و مفسر قرآن در سده چهارم قمری.
محمد مهران دانشمند مسلمان شافعی مذهب در سده چهارم هجری.
ابوالحسن محمد عامری فیلسوف، منطق دان و دانشمند معروف در سده چهارم هجری
ابوالوفا محمد بوزجانی ریاضیدان و منجم بزرگ ایرانی است در دوران طلایی اسلام.
ابوعبدالله محمد حاکم: دانشمند سنی مذهب مسلمان، پیشوای علم حدیث، قاضی، مورخ و از یارانِ صحاح سته در سده چهارم و پنجم قمری
ابومنصور عبدالملک ثعالبی: زبان شناس، نویسنده و تاریخ‌نگار
ابن ابی الطیب: از پیشوایان اهل سنت و جماعت، دانشمند علوم قرآنی، مفسر قرآن و شاعر عرب زبان در سده پنجم هجری
ابن ابی صادق: پزشک، فیلسوف و برجسته ترین شاگرد ابوعلی سینا و شارح آثار بقراط و جالینوس
ابوالحسن باخرزی: شاعر و نویسنده در قرن پنجم
ابو رشید سعید بن محمد: محدث، متکلم و دانشمند مسلمان در سده چهارم و پنجم هجری قمری
علی واحدی: محدث، مفسر قرآن، زبان شناس، دانشمند مسلمان در سده پنجم هجری قمری
ابوالفضل عبیدالله میکالیی: شاعر، محدث، ادیب، نویسنده و دانشمند معروف آل میکال در سده پنجم هجری قمری
ابوسعید ابوالخیر: صوفی در قرن چهارم و پنجم قمری
عبدالملک جوینی: متکلم، دانشمند و فقیه مسلمان شافعی مذهب
احمد ثعلبی: مفسر و قاری قرآن، محدث، شاعر، دانشمند شافعی مذهب و زبانشناس مسلمان در سده چهارم و پنجم هجری قمری
ابوعبدالرحمن محمد سلمی: صوفی، عارف و نویسنده عرب زبان در سدهٔ چهارم و پنجم هجری قمری
عبدالکریم قشیری: از فیلسوفان مسلمان در سده چهارم و پنجم هجری قمری
عبدالملک برهانی: شاعرِ فارسی زبان دربار سلجوقی
عمر خیام: فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس در دورهٔ سلجوقی
ابوالفضل احمد میدانی: زبان شناس ادیب شاعر و نویسنده عرب زبان
محمد معزی: شاعری فارسی زبان دربار سلجوقی
رضی‌الدین نیشابوری: دانشمند، فقیه، عارف و شاعر در قرن ششم قمری
علی بن احمد سیفی: از شاعران و نثرنویسان نیمهٔ دوم قرن ششم هجری قمری
محمد بکتاش: صوفی و بنیانگذار مکتب.
محمد عطار: داروشناس، صوفی و شاعر فارسی زبان
منجمه: بانوی اخترشناس و ریاضیدان در سده هفتم هجری قمری
حسن جوری: از رهبرانِ قیام سربداران در قرنِ هشتم قمری
حسن متکلم: ادیب، صوفی و شاعر در قرنِ هشتم قمری
شریف نیشابوری: دانشمند علوم اسلامی، زبان شناس، شاعر، صوفی و عارف، نویسنده عرب زبان ر قرنِ هشتم قمری
محمد بن یحیی سیبک: از شاعران معروف قرن نهم هجری،
محمد مخدوم: از شاعران سده نهم هجری، دوره تیموری
سعادت‌علی‌خان (میر محمد امین موسوی نیشابوری): سردار ایرانی تبارِ هندی و بنیانگذار سلسلهٔ نواب‌های اَوَدْهْ در شبه قاره هند
میرحامد حسین موسوی: دانشمندِ مسلمانِِ علوم اسلامی در سدهٔ سیزدهم هجری قمری در هند
عبدالجواد ادیب نیشابوری: ادب شناس، شاعر، محقق، مدرس و اندیشمند معروف دوره مشروطیت
محمدتقی ادیب نیشابوری: از دانشمندان علوم اسلامی معاصر و شاعر فارسی زبان
بدیع نیشابوری: یکی از پیروان مشهور باب و بهاالله
حیدر یغما: کارگر و شاعر فارسی زبان
محمدحسن فرحبخشیان: شاعر فارسی زبان
فرخ تمیمی: شاعر فارسی زبان
فریدون گرایلی: شاعر و پژوهشگر تاریخ
یعقوب‌علی شورورزی: پهلوان همدوره با تختی
نورعلی شوشتری: فرمانده ارشد سپاه پاسداران ایران
اسماعیل شوشتری: وزیر دادگستری. نماینده مجلس
پرویز مشکاتیان: آهنگساز، موسیقی‌دان، نوازنده سنتور
محمدرضا شفیعی کدکنی: نویسنده. شاعر. پژوهشگر و استاد زبان فارسی
حسین وحید خراسانی: مرجع تقلید شیعه دوازده امامی
ایوب درودی: نویسنده، سیاستمدار و روانشناس معاصر
فریدون جنیدی: نویسنده و مدرس دانشگاه. پژوهشگر و مورخ
حسین صادقی: پزشک و جراح. شاعر
محمد پروانه: شاعر و نویسنده
امید مجد: شاعر و نویسنده. مترجم
عبدالرضا کاهانی: کارگردان و فیلمنامه‌نویس
ابوالحسن داوودی: کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس و تهیه‌کننده
محمدرضا سرهنگی: نویسنده و تهیه‌کننده فیلم
جلال مقدم: ناقد و نویسنده، بازیگر سینما
محمد قاسم اخویان: هنرمند معماری باستانی
محمدحسین رجایی خراسانی: نویسنده و پژوهشگر علوم دینی

اداب و رسوم مردم نیشابور:
- سيزده بدر
در اين روز هر كس به اتفاق خانواده ي خود با فاميل به دامنه ي كوه‌ها و دشت‌هاي سرسبز و نقاط زيبا و ييلاقي مي‌رود. جوانان در اين روز با هم كشتي مي‌گيرند و زنان دور هم جمع مي‌شوند و شادي مي‌كنند.

- مراسم ماه محرم و صفر
در روز عاشورا، مردم در قالب هئيت‌هاي عزاداري ضمن انجام مراسم ويژه به تهيه و پخت غذا -كه اغلب حليم است- مبادرت مي‌ورزند. در اين روز «علم ها» را از مساجد بيرون مي‌آورند. در روستاهاي اسحاق آباد و كليدر، بار و بسياري از نقاط ديگر نيشابور، نمايش «شبيه خواني» برگزار مي‌شود. در اين نمايش مذهبي، گروه‌هاي «شبيه خوان» با حركات و خواندن ابيات مناسب، «نوحه خواني» مي‌كنند و ماجراي ظهر عاشورا را عيناً بازسازي مي‌كنند. در روستاها، در بدو ورود هيئت‌هاي عزاداري به مدخل روستا، عده‌اي از عزاداران علم به دست در حالي كه علم ويژه ي عزاداري، پيشاپيش آن‌ها برده مي‌شود به پيشواز آنان مي‌آيند و به اصطلاح به هم «سلام» مي‌گويند و آن‌ها را به ميدان اصلي ده، راهنمايي مي‌كنند. پس از گرد آمدن همه‌ي گروه‌ها در ميدان اصلي، «نخل» را برمي‌دارند و دسته‌جمعي به سوي امامزاده‌ي روستا روانه مي‌شوند. پس از مراجعت از مزار، گروه‌ها بر حسب روستا، دسته دسته، به صرف ناهار فراخوانده مي‌شوند. مخارج تهيه‌ي حليم نيز توسط افراد خيّر تامين مي‌شود. در شهر نيشابور، دسته‌هاي گوناگون عزادار، در قالب هيئت‌هاي مختلف و گاهي با حركت دادن «علمات» از گوشه و كنار شهر به خيابان اصلي آمده و در طول آن به حركت و عزاداري مي‌پردازند. در اين مراسم كه معمولا در مسجد جامع به پايان ميرسد اشعاري درباره‌ي مظلوميت امام حسين (ع) و يارانش، خوانده مي‌شود. در روز اربعين حسيني نيز مراسم عزاداري و روضه‌خواني در داخل مساجد و منازل برپا مي شود. عده اي از زنان، در صبح اربعين «شله زرد» را كه از شب قبل آماده كرده‌اند بين همسايه‌ها و آشنايان تقسيم مي‌كنند. مراسم عزاداري در مساجد، حسينيه ها و منازل در روزهاي وفات حضرت پيامبر (ص) وفات حضرت فاطمه (س) و شهادت حضرت علي، ضمن اجراي مراسم احياي نوزدهم و بيست و يكم و بيست و سوم ماه مبارك رمضان و ساير روزهاي وفات يا شهادت ساير امامان معصوم (ع) و بزرگان دين با احترام خاصي برگزار مي‌گردد.

- تمناي باران و مراسم چوله قزك
با توجه به اين كه كشاورزي و دامداري در اغلب نقاط نيشابور اساس زندگي معيشتي مردم را تشكيل مي‌دهد و آب، به عنوان محور توليد در اين مناطق، نقش حياتي دارد، در موارد كمبود آب و نزولات جوي جهت نزول باران در برخي نقاط شهرستان مردم دعا نوشته و به شاخه‌هاي درختان مي‌بندند و يا زنان، «آش بي بي فاطمه» مي‌پزند و بين همسايه‌ها پخش مي‌كنند و در برخي مناطق نيز مردم، سه روز متوالي روزه مي‌گيرند و در آخرين روز به صحرايي مي‌روند و از خدا دسته‌جمعي طلب باران مي‌كنند. در مراسم «چوله قزك» نيز گروهي از كودكان در روستا، مترسكي مي‌سازند و به آن پارچه‌هايي الوان و لباس‌هايي بلند مي‌پوشانند و در كوچه‌هاي ده راه مي‌افتند و مي‌خوانند؛

چوله قزك باران كن
بارون بي پايـان كن
گندم به زير خـــاكه
از تشنگي هــلاكه
بزغاله شيـر ميــــه
چپو پنيـر ميـــــــــه

سپس به درب منازل مي‌روند و اهل خانه، مقداري شيريني و يا پول به آن‌ها مي‌دهند و گاهي مقداري آب هم روي بچه‌ها مي‌پاشند.

- مراسم فوت
نزديكان متوفي، اغلب به وسيله‌ي گفتن اذان و لا اله الا الله، همسايگان را جهت تشييع جنازه دعوت مي‌نمايند. قبل از دفن ميت، او را رو به قبله مي‌‌خوابانند و به آرامي چشم‌هاي وي را مي‌بندند، دست‌ها را به پهلو مي‌خوابانند و دو شصت انگشت پا را به وسيله‌ي تكه‌اي پارچه به هم مي‌بندند. بهتر اين است هر چه سريع‌تر قرآن‌خوان شروع به تلاوت قرآن كند و در ميان آن از بقيه بخواهد صلوات بفرستنند و براي ميت فاتحه بخوانند. در اغلب نقاط شهري و روستايي، مرده‌ها را در غســـال‌خانه مي‌شويند چوب زير بغل نيز دعانويسي شده و آماده است تا پس از شست وشوي ميت، آن را زير بغل وي قرار دهند، نيز بر هفت محل سجده‌گاه وي بر مبناي سنت ديني كافور مي‌مالند و با احترام وي را كفن مي‌پوشانند جنازه بر روي يك نردبان يا تابوت روباز تشييع مي‌شود و حاضرين لا اله الا الله گويان، وي را به سوي قبرستان مي‌برند. در جلو گروه تشييع كننده يك نفر ظرفي پر از خرما يا حلوا، حمل مي‌كند و در قبرستان بر روي قبر مي‌گذارند. هر يك از حاضرين با بيل مقداري خاك در قبر مي‌ريزند و بيل را وارونه به زمين مي‌اندازند تا نفر بعدي الي آخر.
همچنين ميت را تا حد امكان، شب‌هنگام دفن نمي‌كنند و مي‌گويند: نور ستاره، نبايد داخل قبر بتابد، باران نبايد داخل قبر بريزد. مراسم ختم و يادبود در روزهاي سوم و هفتم، چهلم و سال برگزار مي‌شود. در روزهاي يادشده قرآن‌خواني صرف غذا و رفتن به سر مزار برنامه‌ي كلي است. در شهر نيشابور در روزهاي ختم، حليم مي‌پزند و از شركت‌كنندگان در مراسم پذيرايي مي‌شود. پس از مراسم چهلم، عده‌اي از نزديكان با به همراه آوردن پيراهني براي مرد منزل و يك روسري و يا حتي يك پيراهن ]لزوما لباس‌هاي اهدايي بايد رنگي روشن داشته باشند[ براي زن منزل به نزد ايشان رفته و با دلداري دادن آن‌ها، لباس‌هاي مشكي را از تن‌شان در مي‌آورند تا از عزا درآيند.

- روز عرفه
به روز عرفه، «روز علفه» نيز مي‌گويند. علفه، دو روز مي‌باشد؛
1. علفه ي كهن، آخرين روز سال مي‌باشد كه مردم به قبرستان مي‌روند و براي آمرزش اموات خود فاتحه مي‌خوانند.
2. علفه‌ ي نو، روز اول سال نو مي‌باشد كه مردم به مساجد مي‌روند قرآن مي‌خوانند بعد هم به خانه‌ي خود برگشته و به ديدن بزرگترها مي‌روند.