مشاهیر ماسال

آداب و رسوم مردم ماسال و آیین نوروزی:

آیین های پیشواز از نوروز
جشن‌ها و مراسم نوروزی گیلان در سه بخش تقسیم می شود ؛ استقبال از نوروز یکی از جشن‌ها و آیین‌های مشترک در تمام نقاط ایران است که چهره شهرها و روستاها را متحول می‌کند، پیشواز از نوروز در گیلان با خانه تکانی، نوروز خوانی، برده دگنی، آینه تاودی، شال دگنی، رابر چره، عروسه گولی، پیره بابو، خرس گردانی، چهارشنبه سوری، فال گوش و سرانجام با خرید لباس‌های نوو پخت و پز انواع شیرینی‌ها و نان‌های محلی به پایان می‌رسد.
خانه تکانی با تمیز کردن و تزیین پوشش دیوارها و کف اتاق‌های خانه‌ها شروع می‌شود، درگذشته که ساختمانها از مصالح بومی مانند گل، کاه وچوب ساخته می‌شد و زنان هر خانواده در اسفندماه با تهیه گل رس برای گیله کار کف خانه‌ها را تمیز می‌کردند و با نوعی گل به نام «سیفیده گیل» دیوارها را تزیین می‌کردند.
درگذشته معمولا اتاق‌ها و ایوان‌های خانه‌ها با حصیر پوشانده می‌شد و حصیرهای گیاهی با طرح‌ها و اندازه‌های ریز و درشت را به اطراف خانه‌ها می‌بردند و در رودخانه‌ها و تالاب‌ها می‌شستند. پس از آن وسایل خانه و آشپزی را در حیاط خانه «خاک مال» (شستشو با خاک و کاه) می‌كردند. امروزه که ترکیب ساختمان‌ها و مصالح تغییر کرده است، نقاشی در و دیوار خانه، شستن فرش و موکت و رفت و روب خانه از مراسم اولیه نوروز است.

نوروزخوانی؛ اصلی ترین آیین نوروزی گیلان
نوروزخوانی از آداب استقبال از نوروز است و نوروزخوانان نخستین خوانندگان دوره گردی هستند که از اوایل اسفند ماه در شهرها و روستاهای گیلان با اشعار بهاریه و نوروزی و گاه بومی پیام آور نوروز می‌شوند و به یمن فرا رسیدن عید نوروز اشعار بهاریه می‌خوانند و هدیه نوروزی می‌ستانند.
وی درباره اشعار نوروزخوانان در استقبال از نوروز، گفت: اشعار بهاریه درمنقبت مولا علی(ع) و گاه مسایل روز است كه نوروز خوانان با شادمانی بهار را نوید می‌دهند و ترجیع بند را با این مضمون تکرار می‌كنند:
بهار آمد، بهار آمد خوش آمد / بهاره دل گشا آمد خوش آمد

بره دگنی (بره انداختن)
بره دگنی یکی دیگر از آیین‌هایی است که در روستا و آبادی‌های رودبار اجرا می‌شود در این مراسم گروهی از نوجوانان بره‌ای را تزیین می‌کنند، به پیشانی آن حنا می‌بندند و با پارچه‌ای رنگی می‌آرایند. معماری خانه‌ها به گونه‌ای است که خانه‌ها از پشت بام به یکدیگر راه دارند، از این نظر بره را از بالای پشت بام به جلوی در و یا داخل خانه انداخته و هدیه دریافت می‌کنند.

شال دگنی (شال انداختن)
این آیین در مناطق تالش نشین و آستارا برگزار می‌شد كه در آن یک شال بلند و رنگی را از بالای خانه به داخل اتاق یا جلوی در صاحبخانه آویزان می‌کردند و از صاحبخانه هدایایی از قبیل پول یا شیرینی می‌گرفتند. صاحبخانه هدایا را داخل شال قرار داده و به بالا می‌فرستاد. نوجوانان در این هنگام اشعاری را در استقبال از نوروز می‌خواندند و بدین ترتیب از خانه‌ای به خانه دیگر و به محلات مختلف می‌رفتند. دراین آیین در رودبار این عبارت را می‌خواندند:
نوروز و نو سال بیبی موبارک / شوموره ایمسال ببه موبارک / یا بطئی یا به حسین موبارک / شوموره‌ای سال نو بیبه موبارک
پس از آن نیز این مراسم با دریافت هدایا و شادمانی ایام به پایان می‌رسید.

آیینه تاودانی (آیینه انداختن)
مراسم «آینه تاودانی» یعنی آیینه انداختن، گفت: مراسم آیینه تاودانی یا آیینه انداختن برای پیشواز از نوروز در منطقه صومعه سرا و غرب گیلان برگزار می‌شود. با آغاز نوروز نوجوانان در پی تهیه آیینه، گل بنفشه، پامچال و شاخه شمشاد برآمده و آیینه‌ای مستطیلی و دورو را با این گلها به گونه‌ای مزین می‌سازند که کوتاه و بلند نباشد، سپس آن را به ریسمان بلند وصل کرده و شب پس از خوردن شام به در خانه هم محلی‌ها می‌روند، خانه‌های روستایی معمولا با پایه‌های چوبی محدود است، از این رو رفت و آمد در آنجا به سهولت امکان پذیر می‌گردد.
درگذشته مردم برای گرم کردن خانه از هیزم استفاده می‌کردند و برای اجتناب از دود در اتاق را نیم باز می‌گذاشتند بنابراین نوجوانان به راحتی می‌توانستند آیینه و دسته گل را به داخل اتاق بیاندازند واگر در اتاق خانه‌ای بسته بود، آرام آن را باز می‌کردند تا کسی از اعضای خانه متوجه حضور آنان نشود و معمولا سعی می‌کردند، دسته گل، سبزه و آیینه را به وسط اتاق انداخته وخود مخفی شوند در این هنگام زن صاحب خانه که در حال پختن حلوا و شیرینی نوروزی بود، آیینه را برداشته وبه آن نگاه می‌کرد و به صاحب آیینه سکه، تخم مرغ و مقداری حلوا هدیه می‌داد.

آیین‌های نمایشی
در این آیین نمایشنامه‌های کمدی موزیکال به چند شکل در گیلان انجام می‌شود كه برخی از آنها ریشه در باورها و پندارهای باستانی و قدیمی دارد. از جمله این نمایش‌ها می‌توان به عیارآتش باز، فالگوش، خرس آبونی، آیینه تکم، عروسه گولی، پیره بابو و رابرچره اشاره كرد كه در ذیل آمده است:

عیار آتش باز (غول آتش باز)
آتش بازها از گروههای نمایشی بودند که با صورت سیاه کرده از دود در کوی و برزن به آتش بازی می‌پرداختند و مقدم بهار و نوروز را گرامی می‌داشتند. آتش باز کلاهی بوقی بر سر نهاده و یک ظرف نفت و چند مشعل به دست می‌گرفت، مشعل‌ها را آتش می‌زد و در دهان فرو می‌برد و خاموش می‌کرد.
از این بازی در منابع تاریخی مربوط به عصر کیانیان نام برده شده است. یکی از آتش بازهای حرفه ای، «بابا دوست» از منطقه کیاشهر است که در اعیاد مختلف ابتدا مشعلی را در دست می‌گیرد و دهانش را پر از مواد آتش زا می‌کند و آن را به مشعل فوت می‌کند، شعله‌های آتش از دهانش بیرون می‌جهد و در همان حال با حرکات خنده آور اسباب شادی تماشاگران را فراهم می‌کند. به غول آتش باز این بازی عیار آتش باز نیز می‌گویند.

آیینه تکم برای شادی مردم
آیین تکم آیین دیگری است که گاهی افراد محلی نیز آن را به صورت کمدی و زیبا اجرا می‌کنند، تصریح كرد: در این آیین، آیینه تکم چی‌ها که اغلب از مناطق غرب گیلان و آذربایجان به شهرهای هشتپر، انزلی و رشت آمده اند با بازی‌های نمایشی جذاب، فرا رسیدن سال نو را گرامی می‌دارند. آنها با خواندن اشعار و اجرای برنامه‌های خنده آور مردم را خوشحال کرده و پیام آور سال نو و نوروز می‌شوند. گاهی افراد محلی نیز نمایش آیینه تکم را اجرا می‌نمایند.
تکم عروسک دست ساخته‌ای به شکل بز است که به دسته‌ای متصل می‌شود و با پارچه‌ها و منجوق‌ های رنگی و زیبا آراسته می‌شود و با حالت دادن و بالا و پایین بردن دسته‌ای که از میان چوبی سوراخ دار می‌گذرد وآن را به حرکت وجنبش در می‌آورند و در کنار اجرای این نمایش عروسکی، دو چوب را به هم می‌کوبند وآهنگی شاد می‌نوازند و تکم چی‌ها با زمزمه ترانه‌های خوش آهنگ و بهاریه مردم را خوشحال کرده و از آنها هدیه و سوغاتی می‌گیرند.

خرس آبونی
همان طور كه ممكن است درجامعه ما برخی از افراد به تربیت حیواناتی چون اسب، گربه، سگ و فیل بپردازند برخی از افراد به تربیت خرس روی آورده اند. در آیین خرس آبونی خرس بازهای دهه‌های گذشته در گیلان با تربیت خرس و اجرای نمایش در میادین هر آبادی و روستا به استقبال بهار می‌رفتند و نوروز را گرامی می‌داشتند آنها می‌خواستند با نمایش‌های خرس بازها مانند در آیینه نگاه کردن، از روی آتش پریدن، از درخت بالا رفتن و درمیدان چرخیدن، مردم را شاد كنند. خرس بازها اشعاری مانند: خرسی، خرسی بازی بو کردن / صابه دیلا راضی بوکون یعنی خرسک، خرسک بازی کن، دل صاحبت را راضی کن را می خواندند

رابرچره
این آیین از نظر نمادین حکایت از کار در دوره دامپروری دارد. نوجوانان با فرا رسیدن بهار و سال نو در مناطق شرق گیلان در هر محله، دسته‌های هفت یا هشت نفره تشکیل می‌دهند و یک نفر از آنان پوست آهو یا بره بر سر می‌اندازد، به طوریکه تمام بدنش پوشانده می شود، یک نفر به نام کوله بارچی کیسه‌ای به دوش می‌گیرد و بقیه نیز به دنبال او راه می‌افتند و به در خانه‌ها می‌روند و یک نفر با صدای بلند شعری را با مضمون «رابرچره می‌آهو را رابرچره / می‌آهو مرغانه خوره / صدته به کمتر نخوره/ می‌آهو کمر درد بگوده/ پاییز کمر درد بگوده/ ‌ای آهو جان گوله ریش/ توواز بوکون اربابه پیش/ ارباب جیف سکه دره/ ده صد تومان بیشتر دره (ای آهوی چرنده و رونده)/ آهوی من راهها را می‌چرد/ آهوی من تخم مرغ می‌خورد/ کمتر از صددانه نمی‌خورد/ آهوی من کمرش درد گرفته/ کمر درد پاییزی گرفته است/ ‌ای آهو جان که ریشی چون گل داری پیش ارباب جست و خیز کن/ در جیبی ارباب سکه پول است/ بیش از صد تومان» را می خواند.
وی در ادامه داد: خواننده شعر همان طور که شعر می‌خواند به پشت آهو می‌زند، آهو نیز به تناسب سرش را تکان می‌دهد و در پایان شعر سرش را زمین می‌گذارد و نشان می‌دهد که مرده است.

عروسه گوله
عروسه گوله نمایش کمدی– موزیکال در مناطق شرق گیلان معروف به پیره بابو است. نمایش اعمال نیایشی به صورت گروهی از نیمه دوم اسفند ماه آغاز شده و تا نوروز ادامه می‌یابد. گروه نمایشی عروسه گوله متشکل از سرخوان (خواننده)، کاس خانم، نازخانم، غول، پیره بابو(پیر بابا)، کترازن، دیاره زن، واگیر کونان، تکل(همراهان) وساز زن (نوازنده) است و با فرو نشستن آفتاب این گروه، خانه به خانه و آبادی به آبادی رفته و در حالیکه گروهی از مردم نیز آنان را همراهی می‌کنند به حرکات نمایشی و خنده آور می‌پردازند.
در این آیین سرخوان اشعاری مانند عروسه گوله ی باردیم/ جان دیلی باردیم/ عروسه گوله ی همینا/ بیدینا چی نازنینا (عروس زیبا آوردیم)/ روح بخش دلها آوردیم/ عروس زیبا همین است(ببین چقدر نازنین است) را می خواند.
سرنانواز با نواختن سرنا سرخوان را همراهی می‌کند. نمایش عروسه گوله با خواندن اشعاری و دریافت هدایا از صاحبخانه به پایان می‌رسد.

ترکه زنی
در این مراسم که در شهر آستارا برگزار می شود، سالمندترین فرد خانواده صبح روز چهارشنبه پیش از طلوع آفتاب زودتر از دیگران از خواب بیدار شده وبا تهیه ترکه‌ای، به خانه باز می‌گردد و به آهستگی بر پشت کودکان و نوجوانان می‌زند و می‌گوید پیرو خرم شوی وبه پشت بزرگترها می‌زند و می‌گوید صد ساله بشوی، دشمنت کور بشود و بر پشت بیمار می‌زند و می‌گوید درد و بیماری از تو دور گردد و به هر کس به مناسبت سن و سال چیزی می‌گوید و سپس از خانه خارج می‌شود و با آن ترکه به پشت بام‌ ها می‌زند و بعد از آن داخل انبار می‌رود و با جملاتی دعای خیر می‌کند وپس از ترکه زنی تمام افراد خانواده به کنار رودخانه یا نهر پرآبی می‌روند و به نیت رفع بلا و در پیش داشتن سالی خوش و سرشار از شادمانی چند بار از روی آب روان می‌پرد.

هفت سین نوروز
نوروز هر ایرانی با سفره هفت سین آن شناخته شده است و تزیین هفت سین از آیین نوروزی است، خاطرنشان كرد: هفت سین نوروزی یکی از نمادهای مشترک اقوام ایرانی بر سر سفره خانواده‌های ایرانی است كه هر سین آن نماد و سمبل عناصری از سرزندگی و بالندگی حیات می‌باشد به طوریكه هفت سین را در ارتباط با هفت سیاره دانسته اند که سرنوشت انسان در دست آنان بوده است و اگر كسی این هفت سیاره را در اختیار داشته باشند، لطف هر هفت سیاره را به خود جلب و قرین سعادت و خوشبختی خواهند شد همچنین آب در سفره هفت سین سمبل و نماد روشنی، زایش و حیات، سبزه نماد طراوت و سرزندگی و آجیل نماد شادمانی است.

نوروز و گاهشمار گیلانی
در باور مردم گیلان چهار روز اول نوروز بیانگر وضعیت چهار فصل سال و وضعیت آب و هوا در این روز است به عنوان مثال اگر روز اول باران ببارد بیانگر بارانی بودن هوا در فصل بهار است.