مشاهیر بیله‌سوار

شهرستان بيله سوار به دليل وجود اكابر و اعاظم بسيار ، محلي مناسب براي بسط مباني فرهنگي و رشد تعالي بديع ترين افكار پيشرفته فرهنگي، اجتماعي بوده است. آنگونه كه با تمعق در اين خصوص به واقعيات ارزنده‌اي دست خواهيم يافت و شرح آن در اين مختصر نخواهد گنجيد. شهرستان بيله سوار در حال حاضر يكي از شهرستان هاي بزرگ توريستي استان محسوب مي‌شود و تردد بيش از چندين توريست و كاميون از آن سوي مرز موقعيت خاصي در استان و حتي كشور دارا است.

در بيله سوار هم مثل ساير شهرها و حتي روستاهاي آذربايجان ، فصل سرما (زمستان)را به دو بخش 40و20 روزه با عنوان چله ی بزرگ و چله ی كوچك تقسيم مي نمايند. چله ی بزرگ از اول دي آغاز و تا دهم بهمن ماه ادامه مي يابد و چله ی كوچك نيز از يازدهمين روز بهمن شروع و تا آخر بهمن دوام مي يابد. اما بر اساس اعتقادات و باورهاي مردمي ، چله ی كوچك (عليرغم بيست روزه بودنش)سردتر و پرسوزتر از چله ی بزرگ است. حتي اين سوز و گداز و قدرت تاثيرگذار چله ی كوچك به ضرب المثلي تبديل شده كه نقل محافل گرم خانواده هاي بيله سواري است.مي گويندچله كوچك به چله بزرگ گفته:سن گلنده من گلسيديم گويروغ بلارقويمازديم قالا (آن موقع كه تو آمدي اگر من مي آمدم، يك موجود زنده هم نمي گذاشتم زنده بماند).

با پايان يافتن چله ی بزرگ و آغاز اسفند،از دیرباز رسم ويژه اي در بيله سوار بوده و هست كه منحصربه اين منطقه مي باشد و بجز بيله سوار در جاي ديگري اين آيين تاكنون ديده نشده است.در اين ماه اهالي در چهار نوبت (هر هفته يك بار و شب چهارشنبه)، آتش افروخته و به استقبال بهار مي روند و پايان سوز و سرما را جشن مي گيرند. اين روشن كردن آتش در چهار نوبت ، با معنا و مفاهيم خاصي هم همراه است . آتش اول را يالانچي چرشنبه آتش دوم راخبرچي چرشنبه،آتش سوم را كول چرشنبه آتش چهارم را گل چرشنبه مي نامند.

چهارمين آتش در آخرين شب چهارشنبه سال همانند ساير نقاط كشور در شهرستان بيله سوار هم با شكوه فراواني برگزار مي شود. اهالي در اين شب بياد ماندني ، هيزمي در حياط جمع كرده و با پريدن از روي آن ، ضمن آرزوي سالي خوش و توام با سلامتي براي خود و اعضاي خانواده و دوستان و آشنايان ، بيماري ، سردي مزاج ، فقر و تهيدستي و ....را به آتش سپرده و روشني و گرمي و سرخي از آتش مي گيرند. در اين مراسم كاملا ايراني كه يادگارنياكان و پدران ماست ، اهالي با خواندن ابياتي ، پيشاپيش فرارسيدن بهار و سبزي و رويش دوباره گلهاي بهاري را جشن مي گيرند.

آتيل ماتيل چرشنبه - بختيم آچيل چرشنبه يا آغيرغيم بغيرغيم بوردا قالسين بعد از اينكه آتش خاموش شد و مردم در خانه ها جمع شدند، از گذشته هاي دور كودكان و نوجوانان،روسري، دستمال ، كلايغي و يا پارچه اي را از لاي در و يا پنجره به خانه هاي بستگان و همسايگان مي اندازندو صاحبخانه بر اساس سليقه و خواسته ی قلبي ، هديه اي(پول،آجيل،ميوه،جوراب،دستمال،شيريني و شكلات)را به دستمال و يا روسري و... مي بندد و با تكان دادن آن به طرف آنسوي در يا پنجره مي فهماند كه بايد دستمال و يا ....را بكشد و....اين رسم در زبان آذري محلي به قورشاق آتدي و يا قورشاق سالاما معروف و مشهور است. البته يك رسمي هم در قديم الايام در اين منطقه و اين شب(شب چهارشنبه سوري)رايج بود، جواني كه دلبسته ی دختري است،از فرصت استفاده كرده و به خانه ی دختر دم بخت شالي و ....مي انداخت و هر چي به او مي بخشيدند و هديه مي دادند، صاحب آن شال آنرانمي پذيرفت . صاحبخانه مي فهميد كه قصد صاحب شال ،دختر دم بختشان است وبه نوعي اعلام خواستگاري كرده است. در صورت رضايت و قبول اين خواستگاري ، صاحبخانه روسري را از سر دختر دم بخت باز كرده و به شال و ....مي بست و به نوعي جواب بله به صاحب شال مي دادو صاحب شال خرسند و شادمان، به خانه مي رفت و هم روسري را به اعضاي خانواده اش نشان مي داد و هم پاسخ مثبت خانواده دختر را.

گوش فال ايستادن"قولاغ آستدي"هم يكي ديگرازآيينهاي مربوط به چهارشنبه سوري است .در قولاغ آستي نيت كرده و گوش خود را با انگشتان مي گيرندو به خانه ی دوستان و خويشان و همسايگان نزديك مي شوند و بصورت پنهاني در نزديك پنجره و يا در ايستاده و انگشتان خود را از گوشهايشان بر مي دارند و با اولين جمله اي كه ازاهالي خانه مي شنوند ، به خانه بر گشته و آن جمله را نيت خود تلقي مي كنند ، اين عمل و رسم از هنگام غروب تا شام ادامه مي يابد.اهالي سعي مي كنند در اين ساعات دهانشان رابه خير و نيكي باز كنند وحرفهاي نيك وپسنديده بر زبان جاري سازند واز گفتن حرفهايي كه ياس آور، توهين آميز و...باشد، خوداري كنند. دراين شب رسم بر اين است كه براي شام شير پلو با ماهي درست مي كنند و مقداري نيز به خانواده هاي بي بضاعت مي فرستند . خانواده ی داماد نيز يك سيني تزئين كرده و به همراه هديه و شام به خانه ی عروس خود مي برد.

منبع: کتاب بیله سوار شهر همیشه آفتابگیر نوشته جابر فتحی بیله سوار
عید نورز در دشت مغان با قلمی دیگر

مقدمه
انسان، از آغازین روزهای پیدایش بشری و از نخستين سال هاي زندگي اجتماعي، زماني که از راه شکار حیوانات زمینی و دریایی و گردآوري خوراک هاي گياهي روزگار خود را مي گذراند، متوجه تغییر و بازگشت و تکرار برخي از رويدادهاي طبـيعي در اطراف محیط زندگی خود، مانند تکرار فصول شد.این تغییرات زمان يخ بندان ها، موسم شکوفه ها، هنگام جفت گيري حیوانات و پرندگان و چرندگان را از يکديگر جدا کرد. ضرورت نياز به محاسبه در دوران کشاورزي، يعني نياز به دانستن زمان کاشت و برداشت؛ فصل بندي ها و تقويم دهقاني و زراعي را بوجود آورد. نخستين محاسبه فصل ها، بي گمان در همهً جوامع، با گردش ماه که تغيـيـر آن آسانتر ديده مي شد، صورت گرفت. و بالاخره نارسايي ها و ناهماهنگي هايي که تقويم قمري، با تقويم دهقاني داشت، محاسبه و تنظيم تقويم بر اساس گردش خورشيد صورت پذيرفت.
آغاز سال
مردم شناسان را عقيده بر اين است که محاسبه آغاز سال، در ميان قوم ها و گروه هاي کهن، از دوران کشاورزي، همراه با مرحله اي از کشت يا برداشت بوده و بدين جهت است که آغاز سال نو در بيشتر کشورها و آيـيـن ها در نخستين روزهاي پائيز، يا زمستان و يا بهار مي باشد. در دشت مغان عید نوروز و بهار طبیعت جلوه ای دیگر دارد.صرف نظر از آیین های ویژه ،طبیعت سبز این منطقه در آغاز بهار آدمی را به شگفت وا میدارد و عقل انسان را جادو می کند.

آیین های ویژه عید نوروز در دشت مغان:
آتش افروزی
در آخرین چهار شنبه هر سال مردم بویژه نوجوانان و جوانان با پوشال و هیزم در چند نقطه آتش روشن می کنند و از روی آن می پرند و با هلهله و شادی از نوروز استقبال می کنند .به هنگام پریدن از روی آتش معمولاً این ابیات را تکرار می کنند:آتیل ماتیل چرشنبه – بختیم آچیل چرشنبه
باکى چى نين سؤزى ، سوْوى ، کاغيذى
اينکلرين بولاماسى ، آغوزى
چرشنبه نين گيردکانى ، مويزى
قيزلار دييه ر : « آتيل ماتيل چرشنبه
آينا تکين بختيم آچيل چرشنبه »
در دشت مغان بعد از آتش افروزی رسم بر این بود که شالی را به چوب می بستند و به خانه ها می رفتند و از لای در یا پنجره داخل خانه می انداختند و صاحب خانه نیز چیزی به عنوان هدیه نظیر پول ،شیرینی و غیره به شال می بستند این عمل در اصطلاح محلی به «قورشاق آتدی»یا «شال آستی» معروف است.
بايراميدى ، گئجه قوشى اوخوردى
آداخلى قيز ، بيگ جوْرابى توْخوردى
هرکس شالين بير باجادان سوْخوردى
آى نه گؤزل قايدادى شال ساللاماق!
بيگ شالينا بايرامليغين باغلاماق!
.....
شال ايسته ديم منده ائوده آغلاديم
بير شال آليب، تئز بئليمه باغلاديم
غلام گيله قاشديم، شالى ساللاديم
فاطمه خالا منه جوراب باغلادى
خان ننه مى يادا ساليب ، آغلادى
یک نوع رسم دیگر «قولاغ آستی» است. در قولاغ آستی کسی نیت می کند و سپس گوش خود را بسته و به خانه دوستان و خویشان و همسایگان نزدیک می شود و به صورت پنهانی در نزدیک پنجره ایستاده و دست خود را از گوش برداشته و با اولین جمله ای که از خانه مزبور می شنود به خانه برگشته و آن جمله را بیان کننده نیت خود تلقی می کند.این رسم از هنگام غروب تا شام مرسوم بود.
پنجشنبه آخر سال
يکي از آيـين هاي کهن پـيش از نوروز مردگان در پنج شنبه آخر سال است که به اين مناسبت به قبرستان مي روند و خوراک مي برند و به ديگران مي دهند و بر سر مزار مردگان خود و اهل قبور فاتحه می خوانند. این آیین به ويژه برای خانواده هايي که در طول سال عضوي را از دست داده اند حتمی و واجب است. رفتن به زيارتگاه ها و " زيارت اهل قبور "، در پنجشنبه - و نيز، روز پـيش از نوروز و بامداد نخستين روز سال - رسمي عام است. در اين روز، خانواده ها خوراک نان، حلوا و خرما بر مزار نزديکان مي گذارند و بر مزار تازه گذشتگان شمع، يا چراغ روشن مي کنند. در برخي از شهرهاي نزدیک دشت مغان مانند مشکین شهر، یک یا چند روز پيش از عيد، خانواده هاي عزادار،در مساجد و تکیه های محله خود مراسمی برگزار می کنند از خويشان و نزديکان و هم محلی های خود با غذا و حلوا پذيرايي مي کنند و در سر مزار جمع مي شوند و به نوعی با غم در سال جاری وداع و سال نو را با شادمانی شروع می کنند.
نظافت و خانه تكانى
از ارزشهاى عيد نوروز نظافت و خانه تكانى است كه مردم قبل از رسيدن سال نو تحولى در زندگى خود ايجاد مى كنند و با خريد لباس نو تغيير ظواهر زندگى نشاط خاصى را به زندگى خود مى دهند. اصطلاح " خانه تکاني " را بيشتر در مورد شستن، تميز کردن، نو خريدن، تعمير کردن ابزارها، فرش ها، لباس ها، به مناسبت فرا رسيدن نوروز، به کار مي برند. در اين خانه تکاني، که معمولاً از اول اسفند شروع می شود ، بايستي تمامي ابزارها و وسيله هايي که در خانه است، جا به جا، تميز، تعـمير و بازسازی شده و دوباره به جاي خود قرار گيرد. برخي از ابزارهاي سنگين وزن، يا فرش ها، تابلو ها، پرده ها و وسيله هاي ديگر، فقط سالي يک بار، آن هم در خانه تکاني نوروزي، جا به جا و تميز مي شود.
کاشتن سبزه
اسفند ماه، ماه پاياني زمستان، هنگام کاشتن دانه و غله است. کاشتن " سبزه عيد " به صورت نمادين و شگون، از زمان شکل گیری شهر ها و آبادیها در دشت مغان و در خانه ها و در بين مردم مرسوم است . نسل امروزی اهمیت بیشتری به این موضوع می دهند.
امروز، در اکثر خانه ها رسم است که ده روز يا دو هفته پيش از نوروز، در ظرف هاي کوچک و بزرگ، کاسه، بشقاب، پشت کوزه و ... دانه هايي چون گندم، عدس، ماش و ... مي کارند. موقع سال تحويل و روي سفره "هفت سين " بايستي سبزه می گذارند. اين سبزه ها را در خانواده ها تا روز سيزده نگه داشته، و در اين روز زماني که براي " سيزده بدر " از خانه بـيرون مي روند، در آب روان مي اندازند.
سفره هفت سين
رسم و باوري کهن است که امروزه اکثر اعضای خانواده ها در موقع سال تحويل (لحظهً ورود خورشيد به برج حمل ) در خانه و کاشانه خود در کنار سفره هفت سين گرد هم آيند. در سفره سفيد رنگ هفت سين، از جمله، هفت رويـيدني خوراکي است که با حرف " س " آغاز مي شود، و نماد و شگوني بر فراواني رويـيدني ها و فراورده هاي کشاورزي است - چون سيب، سبزه، سنجد، سماق، سير، سرکه، سمنو و مانند اين ها- مي گذارند. افزون بر آن آينه، شمع، ظرفي شير، ظرفي آب، تخم مرغ رنگ کرده، تخم مرغي روي آينه، ماهي قرمز، نان، سبزي، گلاب، گل، سنبل، سکه و قرآن زينت بخش سفرهً هفت سين است. اين سفره در بيشتر خانه ها تا روز سيزده گسترده است.
پوشيدن لباس نو
پوشيدن لباس نو در آيـين هاي نوروزي، رسمي همگاني است. تهيه لباس، براي سال تحويل، فقير و غني را به خود مشغـول مي دارد. در جامعه سنتي توجه به تهيدستان و زيردستان براي تهيه لباس نوروزي - به ويژه براي کودکان - رسمي در حد الزام بود. بسياري از خانواده ها که در سوگ يکي از نزديکان لباس سياه پوشيده اند، به مناسبت نوروز، به ويژه هنگام سال تحويل، لباسي ديگر ميـپوشند. کساني که به هر عل