جاذبه های گردشگی زهک

محوطه تاريخى شهر دهانه غلامان (دروازه بردگان) :

محوطه تاريخى دهانه غلامان در ۴۴ کيلومترى شهر زابل و ۲ کيلومترى روستاى قلعه نو از توابع شهرستان زهک واقع شده است. اين شهر مربوط به دوره هخامنشى است، اومبرتوشراتو و پروفسور مارتيسيو توزى درباره آن چنين گفته‌اند: دهانه غلامان يا به عبارت ديگر دروازه بردگان با برخوردارى از ابعاد و اندازه‌هاى ۸۰۰٭۱۸۰ اصولاً يک شهر به معناى متعارف بود که در اثر وزش باد در زير پرده‌اى از ريگ روان مدفون گرديده است.
مصالح به کار رفته در ابنيه مکشوفه اکثراً خشت خام به ابعاد ۱۰٭۵۱٭۵۱ سانتى‌متر و چينه است. نوع خاک و اقليم خشک محل نيز حفظ و صيانت کلى بناها را فراهم کرده به گونه‌اى که امروزه نقشه شهرى آن را مى‌توان کلاً فراهم و پياده کرد.رويهم رفته آثار يافته شده در دهانه غلامان را مى‌توان به شرح ذيل خلاصه کرد:

1. در قسمت شمال غرب دامنه و دهانه غلامان، آثار يک معبد -که به نام ساختمان مقدس شماره سه نام‌گذارى شده است- کشف و خاکبردارى شد. ابعاد آن ۴۵٭۴۵، به صورت مربع است و در چهار گوشه آن چهار برج ديده‌بانى وجود دارد. براى ورود به اين بنا فقط يک در، در ضلع جنوبى تعبيه شده است. بناى ساختمانى دوطبقه و ظاهراً در دو دوره مورد استفاده قرار مى‌گرفت.

۲. در قسمت شمال دهانه غلامان، بناى بزرگى مشتمل بر يک حياط مرکزى با اتاق‌هاى متعدد و در اطراف آن چهار رواق يا ايوان ستون‌دار قرار دارد. اين بنا به شکل مربع مستطيل با ابعاد ۴۳٭۶۰/۵۳ متر و شامل ۴۵ اتاق اصلى و دو اتاق الحاقى است. ۱۲۰ اتاق در شمال و شرق، ۱۱۰ اتاق در جنوب، ۱۱ اتاق در مغرب آن به اندازه‌هاى کلى ۴۰/۳٭۲۰٭۵ متر ديده مى‌شود. راه ورود به بنا تنها از درى واقع در شرق امکان‌پذير است که پس از گذشتن از آن و داخل شدن به حياط مى‌توان از سه در، در قسمت شمال، سه در، در مشرق، دو در، در جنوب و بالاخره دو در، در مغرب به اين اتاق‌ها راه يافت.
در داخل اين بناى عظيم ستون‌هاى قطورى به ابعاد ۱۱۰٭۱۱۰ سانتى‌متر وجود داشته است: در قسمت شمال و جنوب ۹ ستون و در مشرق و مغرب ۷ ستون. در بعضى قسمت‌ها ستون‌ها در دو رديف قرار داشتند.

در داخل حياط مرکزى سه سکوى گلى قرار دارد که ارتفاع آن کمى بيشتر از يک متر بوده و به وسيله پلکانى مرکب از چند پله به آن راه مى‌يافتند و اکنون آثار سوختگى روى سکوهاى مورد بحث کاملاً هويدا است.

در اين مکان‌هاى اشياى سفالي، سنگ‌هاى آسياب دستي، اشياى کوچک چوبى و استخوان‌هاى گراز و چند اثر مهر روى گل و آثار متعدد ديگر به دست آمده است.
از مهم‌ترين ويژگى‌هاى بنا، وجود رواق‌ها و ايوان‌هاى ستون‌دار است. با توجه به شرايط جوى و اقليمي، وجود چنين فضاهاى ستون‌داري، متناسب با محل و آب و هواى گرم و خشک بوده است. استفاده از طاق‌هاى بيضى شکل در اتاق‌هاى دهانه غلامان نيز در خور تأمل و ملاحظه است. زيرا تا آنجا که از ظواهر معمارى دوره هخامنشى برمى‌آيد، سقف و پوشش ابنيه در آن عصر به ويژه در تخت‌جمشيد، افقى و مسطح و صاف بوده است. اين مسأله که هم‌زمان با ساخت تخت‌جمشيد در سيستان، در بنا به مقتضيات آب و هوايى و ... از طاق‌هاى بيضى استفاده مى‌شده، خود موضوعى بس ارزنده در روند معمارى ايران به شمار مى‌آيد. استفاده از عنصر ساده گل و خشت خام به طور عمده در اين مجموعه و استفاده نکردن از آجر و سنگ و ساير مصالح نيز قابل توجه است. چرا که بنايان بومى سيستان در دوره هخامنشي، با توجه به فقدان سنگ و عدم دستيابى به آن، از گل موجود استفاده مى‌کردند.

دهانه غلامان را بايد مقر حکومتى و يا به تعبيرى ساتراپ‌نشين ناحيه زرنگ (سيستان کنوني) در مشرق ايران دانست. هم‌زمان با کاوش‌هاى اخير شهر سوخته در اين مکان نيز حفارى صورت گرفت. حاصل هر کاوش در شهر سوخته و دهانه غلامان در موزه منطقه‌اى زاهدان در معرض ديد عموم قرار مى‌گيرد.